Стыль ранняе барока Матэрыял цэгла Фундатары Геранім Хадкевіч (1615), кракаўскі каштэлян Юрый Мнішак (1741) Пры пабудове касцёл Становішча паўразбураны Дата фотаздымкаў 27.09.2003

Кароткая храналогія: 1615 г. (1620?, 1741?) пабудаваны на сродкі Г. Хадкевіча на месцы драўлянага касцёла 1495 г. 1741 г. рэканструяваны (пабудаваны новы?) на сродкі Юрыя Мнішака 1855 г. адрамантаваны 1864 г. (?) зачынены па загаду генерал-губернатара М. Мураўёва з 1866 г. праваслаўная царква 1920—40 гг. касцёл у савецкі час закінуты, выкарыстоўваўся ў гаспадарчых мэтах 1990 г. вернуты католікам, пачалася рэстаўрацыя зараз (2004 г.) рамонт спынены, храм знаходзіцца ў паўразбураным стане

Прыводзімыя ў сучасных эн­цыкла­пе­дыч­ных даведніках даты пабудовы гэтага ма­нументальнага касцёла ў Вялікай Бе­раставіцы не адпавядаюць сапраўднасці. Ёсць версія з большай ці меншай ступенню пераканаўчасці: ён быў узведзены ў стылі ранняга барока на сродкі ўладальніка мяс­тэчка Гераніма Хадкевіча ў пачатку XVII стагоддзя на месцы драўлянага касцёла. Аднак шэраг даследчыкаў усё ж такі лічаць, што дата 1615 — час фундацыі Геранімам Хадкевічам місіі кармелітаў у Вялікай Бераставіцы. Касцёл у той час быў яшчэ драўляным і заставаўся такім больш за сто гадоў. Аргументы прыведзены дастаткова лагічныя і пераканаўчыя. З аднаго боку, няма ніякіх дакументаў, якія б пацвярджалі існаванне каменнага храма ў гэты час. Затое з другога, ёсць

Від на алтарную частку з хораў

сведчанне, што кармеліцкі касцёл быў знішчаны пажарам у 1741 годзе. Сапраўды, складана ўявіць сабе пажар, здольны знішчыць гэтакі маштабны будынак з вельмі тоўстымі сценамі. Значна прасцей уявіць, што такі лёс напаткаў драўляны будынак, на месцы якога затым і пачалі будаваць храм з цэглы. Дадаткова на карысць гэтай версіі прыводзяцца такія довады навуковага характару, што, напрыклад, некаторыя прымененыя тут архітэктурныя прыёмы ўжо не існавалі ў пачатку XVII стагоддзя. Акрамя таго, касцёл, відавочна, падобны па стылістыцы і на іншыя храмы, пабудаваныя для кармеліцкіх манастыроў ужо ў XVIII стагоддзі. Шэраг архітэктурных элементаў, у тым ліку фасадных, дазваляе аднесці яго не да ранняга барока, а да стылю віленскага барока, які толькі зараджаўся. Такім чынам, па фундацыі кашталяна кракаўскага Юрыя Мнішака каменны касцёл быў усё ж такі пабудаваны толькі пасля 1741 года.

	Па суседству з касцёлам — рэстаран

І да гэтага часу мураваная святыня з'яўляецца самым маш­табным будынкам у гарадскім пасёлку. Калі ўязджа­еш у Бе­раставіцу з боку Свіслачы, то здалёк можна ўбачыць, як гор­да ён узвы­ша­ец­ца над га­рад­ской панарамай, як і раней застаючыся яго індывідуальнай архітэктурнай дамінантай. Зблізу ўражанне толькі ўзмац­ня­ец­ца: і рэстаран па суседству з храмам, і абавязковы для рай­цэнтра манумент Леніна на цэнтральнай плошчы — сёння яны выглядаюць толькі як выпадковыя да­час­нікі на фоне старога храма.

Від на касцёл зверху

І гэта пры тым, што касцёл усё яшчэ застаецца ў паўразбураным стане. Хаця, у некаторых сучасных крыніцах можна сустрэць інфармацыю аб тым, што касцёл адноўлены ў 1990-х гадах і нават дзейнічае. На самой справе, гэта толькі імкненне выдаваць жадаемае за сапраўднае. Планы па аднаўленні старога касцёла, безумоўна, існуюць, ёсць і адпаведны архітэктурны праект. Нават праведзены некаторыя работы — добраўпарадкоўваецца тэрыторыя побач з храмам, унутры таксама можна заўважыць сляды навядзення парадку. Аднак гэтыя работы спынены даволі даўно — аб гэтым можна меркаваць па дрэвах, што выраслі ў касцёле. У цэнтральным нефе яны падняліся ўжо на ўзровень хораў. Смецця, якога звычайна дзесяцігоддзямі шмат збіралася ў закінутых будынках, зараз зусім мала. Відаць, што яго ўбралі ў тыя ж самыя 1990-я гады. Тым не менш, відавочна, што ў савецкі час храм выкарыстоўвалі ў гаспадарчых мэтах — тут можна сустрэць іржавыя фрагменты нейкіх механізмаў, рэшткі тары і г. д. Зусім нечаканая канструкцыя знаходзіцца ў адным з бакавых фасадных аб'ёмаў: вузкая цагляная лесвіца ў тоўшчы сцяны пераходзіць у жалезную, са звычайнай арматуры. Па ёй можна падняцца парактычна на самы верх касцёла, дзе ў помнік архітэктуры ўманціраваны... вялікі металічны рэзервуар. Магчыма такім чынам спрабавалі выкарыстоўваць высотнае становішча храма — узвышаючыся на ўзгорку над усімі будынкамі пасёлка, ён мог служыць воданапорнай вежай.

	У верасні 2003 перад касцёлам укладвалі плітку

Выклікае цікавасць і падземны ўзровень храма, што ўяўляе сабой раз­галі­на­ва­ную сістэму падвалаў, у якіх знаходзіўся крыпторыум для га­на­ро­вых па­ха­ван­няў. Вышыня падвалаў каля двух метраў, у іх сёння дастаткова чыста, што таксама з'яўляецца вынікам распачатага рамонту.

Верагодна, прыпыненне рэстаўрацыйных работ у былым касцёле ў нейкай ступені тлумачыцца тым, што ў Вялікай Бераставіцы цяпер ёсць дзеючы касцёл. Яшчэ адзін каталіцкі храм — касцёл Праабражэння — быў узведзены тут у 1912 годзе. У гэты час старажытны касцёл існаваў як праваслаўная царква, у якую яго царскім указам пераўтварылі яшчэ ў 1866 годзе. Пачынаючы з 1920 года, калі мястэчка апынулася на тэрыторыі Польшчы, царква зноў пачала дзейнічаць як касцёл, але праз год пасля ўстанаўлення савецкай улады, у 1940-ым, храм закрылі поўнасцю і вярнулі вернікам (зноў католікам) толькі праз паўстагоддзя ў занядбаным і паўразбураным стане.

Дарэчы, ёсць у мястэчку і царква. Прычым мураваная і пабудаваная таксама ў XVIII стагоддзі, што яшчэ раз падкрэслівае існуючую ў той час вера­цяр­пі­масць. Між іншым, адносна даты пабудовы царквы таксама нельга быць абсалютна ўпэўненым. Справа ў тым, што ў сучасных крыніцах указваецца, што яна "построена в 1741 году из кирпича как костел, с 1867 православный храм". Ці не здаецца вам, што гэтыя храналагічныя звесткі неяк ужо занадта літаральна нагадваюць вышэйпададзеную біяграфію касцёла Візітацыі Пра­святой Дзевы Марыі? Таму і не будзе дзіўным, калі і ў адносінах да гэтай царквы пазней з'явяцца іншыя версіі.